Een nieuwe mindset; Safety-II: patiëntveiligheid door focus op dagelijkse praktijk

Anders denken over patiëntveiligheid

In de afgelopen jaren is het denken over patiëntveiligheid veranderd. Werd eerder nog vooral gekeken naar incidenten en calamiteiten, wordt tegenwoordig wordt steeds meer aandacht besteed aan de dagelijkse praktijk, de Safety-II manier van kijken naar veiligheid.

Vanuit deze manier gekeken naar veiligheid in de zorg blijkt dat het vaak de zorgverleners zijn die zich heel flexibel opstellen en continue aanpassen aan onverwachte omstandigheden en er daardoor voor zorgen dat het goed komt. In de Safety-II methode zijn de zorgverleners de oplossing om te komen tot gewenste resultaten.

“In de afgelopen maanden is dit ook in veel ziekenhuizen gebleken. De zorgverleners stelden zich flexibel op en sprongen bij waar nodig. Ziekenhuizen waren, dankzij het personeel, in staat om te gaan met de snel veranderede situatie.” Aldus Patricia Wimmer.

Een nieuwe mindset; Safety-II: patiëntveiligheid door focus op dagelijkse praktijk

15 jaar geleden kwam het woord patiëntveiligheid nog niet terug in het ziekenhuis. Met het rapport ‘Hier werk je veilig of hier werk je niet’ van Rein Willems, destijds president-directeur van Shell Nederland, werd er een switch gemaakt in het denken binnen ziekenhuizen en werd begonnen met de integratie van veiligheid.

“Een landelijk veiligheidsprogramma (2008-2012) voor alle ziekenhuizen heeft de basis gelegd.” Aldus Miriam Kroeze. “Het risicobewustzijn nam toe en er was aandacht voor het leren van incidenten en calamiteiten. Door veel aandacht te geven aan patiëntveiligheid wisten de ziekenhuizen de vermijdbare schade aan patiënten met 50% terug te dringen.”

“Na een aantal jaren stagneerde de verbeteringen en leek er sprake van een ‘wet van de afnemende leeropbrengst. Eind 2016 begrepen wij bij MediRisk dat bij complexe omstandigheden het niet zinvol was om nog meer veiligheidsregels op te leggen. Tijd voor een andere aanpak dus.”  

Een jaar eerder was de White paper From Safety-I to Safety-II gepubliceerd door professor Erik Hollnagel. Dit White paper en de behoefte om tot een nieuwe veiligheidsaanpak te komen, zorgden ervoor dat Patricia en Miriam in Denemarken zijn gaan kijken hoe daar Safety-II werd toegepast in ziekenhuizen. 

“Qua mentaliteit liggen Denemarken en Nederland erg dicht bij elkaar. Mede vanwege het succes daar van de Safety-II methode zijn wij in Nederland, in samenwerking met Denemarken, in 2018 samen met 5 ziekenhuizen met een proef begonnen.”

" De Safety-II proef in 2018 was een groot succes. Tijdens de proef melden meerdere ziekenhuizen zich met het verzoek of ook zij mochten deelnemen." 

Door middel van het FRAM-Model leren van elkaar

Om Safety-II nou ook daadwerkelijk over de bühne te krijgen is ervoor gekozen om de Functional Resonance Analysis Method (FRAM) toe te passen. Dit is een methodiek om activiteiten en interacties te visualiseren zoals deze in de alledaagse praktijk op de werkvloer worden uitgevoerd.

Wat de voordelen van de inzet van het FRAM-model zijn, is voor Patricia duidelijk. “Met FRAM maak je een model van de dagelijkse praktijk met al zijn variaties en aanpassingen. Dit biedt zorgverleners nieuwe inzichten, zij gaan hierover met elkaar over de effecten en mogelijke risico’s. Het legt de basis voor het maken van betekenisvolle afspraken en het in gang zetten van praktisch haalbare verbeterinitiatieven, die passend zijn bij de situatie op de werkvloer. Dit is dan ook inzetbaar binnen veel verschillende organisaties en sectoren. Zo hebben wij al interesse ontvangen van luchtverkeersleiders en is er ook interesse vanuit de Petrochemie. Het gaat vaak om organisaties die inzien dat de Safety-I benadering alleen onvoldoende is om de veiligheid verder te verbeteren.”

Een FRAM-model geeft weer;

• Wat de belangrijke stappen zijn in processen
• Welke rollen de professionals bij iedere stap hebben
• En de onderlinge samenhang en invloed op de uitkomst

Bron: MediRisk 2019 zie ook https://functionalresonance.com/

Bij veel ziekenhuizen wordt de FRAM inmiddels toegepast, deelnemers uit 30 ziekenhuizen zijn getraind in Safety-II en FRAM. Patricia en Miriam wisselen ook nog regelmatig ervaringen uit met ziekenhuizen in Denemarken maar ook met ziekenhuizen in andere landen zoals Australië en Engeland. 

“We leven in een complexe wereld, we kunnen vaak alleen overzien wat we zelf doen. Hoe dit samenhangt met wat anderen doen of met eventuele vervolgstappen zien we niet.  Dit alles en de onderlinge samenhang wordt wel inzichtelijk dankzij het FRAM-model. Er ontstaat nieuw en verfrissend inzicht.” 

Zowel Patricia als Miriam geven aan dat er veel van elkaar valt te leren en zeker ook vanuit verschillende sectoren. “Wil je leren, dan moet je weten wat er speelt, ook wanneer deze kennis vanuit een andere sector of organisatie komt. De kennis die wij sinds 2017 hebben opgedaan met de inzet van Safety-II en FRAM in de ziekenhuizen, delen wij dan op 4 september dan ook graag met de Veiligheidskundigen!”